چنین اقدامی معمولا شامل حذف یک یا چندین صفر از پول ملی می‌شود. اگرچه حذف صفر بیشتر اقدامی تکنیکی و اقتصادی به‌نظر میآید اما گاهی هم انگیزه‌های سیاسی باعث تن دادن دولت‌ها به تغییر واحد پول می‌شود. البته باید توجه کرد که تغییر واحد پول به معنی تغییر در ارزش پول ملی یا تغییر در قدرت خرید مردم نخواهد بود.
به‌نظر می‌رسد اقتصاد ایران در آینده‌ای نه چندان دور شاهد حذف چندین صفر از پول ملی باشد. این طرح هم مانند هر طرح اقتصادی دیگری موافقان و مخالفان خود را دارد و البته در میان افراد جامعه هم سؤالاتی را برانگیخته است. نخستین نگرانی این است که آیا چنین طرحی در زمان مناسب انجام خواهد شد و آیا اصلا اجرای آن ضرورتی دارد؟ با نگاهی به تجربه دیگر کشورها می‌توان فهمید که الگوی مشخصی برای زمان صحیح حذف صفر وجود ندارد. برخی کشورها به محض حل معضل تورم سرسام‌آور یا حتی در هنگام مبارزه با تورم اقدام به حذف صفر کرده‌اند و برخی دیگر با تاخیر زیاد و حتی چند سال بعد از به ثبات رسیدن اقتصاد خود دست به تغییر واحد پولی زده‌اند.
دومین نگرانی مربوط می‌شود به کارایی حذف صفر و توانایی آن برای برطرف کردن نابسامانی‌های اقتصادی. در این مورد به‌نظر نمی‌رسد کار چندانی از واحد پولی جدید برای حل معضلات بربیاید. تجربه آرژانتین و برزیل نشان داد که بحران اقتصادی می‌تواند بعد از حذف صفر هم به اقتصاد بازگردد.
انگیزه‌ها
دلایل متنوعی برای تصمیم یک کشور به تغییر واحد پولی خود وجود دارد، از کسب اعتبار بین‌المللی و بازیابی هویت داخلی گرفته تا کنترل بازار پول و کاهش فشار تورمی. معمولا کشورها بعد از تجربه تورم سرسام‌آور و هنگامی که سیاست‌های پولی و مالی برای بخشیدن ثبات به اقتصاد را به کار بردند اقدام به اصلاح واحد پولی می‌کنند. چنین اقدامی این پیام را برای سرمایه‌گذاران خارجی به همراه خواهد داشت که فضای اقتصاد کشور به ثبات رسیده است. همچنین با کاهش ارزش پول بعد از یک دوره تورم، افراد جامعه در معاملات روزانه خود همواره به یاد می‌آورند که پول کشورشان چگونه ارزش خود را از دست داده و همین مسئله باعث می‌شود که همچنان انتظار دوره‌ای دیگر از تورم را داشته باشند؛ چنین طرز تفکری در فعالیت‌های اقتصادی آنها تأثیرگذار خواهد بود و به فشار تورمی خواهد انجامید. به همین خاطر تغییر واحد پول می‌تواند انتظار تورمی را تغییر دهد.
البته باید توجه کرد که تأثیرگذاری بر انتظار تورمی افراد از طریق مجموعه‌ای از سیاست‌های پولی و مالی امکانپذیر است که حذف صفر تنها بخشی از آنها به‌حساب میآید. یکی دیگر از انگیزه‌های دولت‌ها برای حذف صفر، بازیابی هویت ملی است. شکی نیست که داشتن واحد پولی کم ارزش بر نگرش افراد تأثیر می‌گذارد و چه بسا باعث خودکم‌بینی می‌شود. جدا از اینکه حذف صفر از لحاظ اقتصادی به ارزش پول نمی‌افزاید اما همین که هر واحد پولی کشور در مقابل ارزهای خارجی از قدرت بیشتری برخوردار باشد باعث خوشایندی افراد و کسب اعتماد به نفس خواهد شد. اگر دولتی بازیابی هویت ملی را در برنامه‌های خود داشته باشد، حذف صفر و ایجاد واحد پولی که با ارزهای مهم جهان برابری کند می‌تواند یکی از اقدامات محتمل باشد.
انگیزه مهم دیگری که باعث می‌شود دولت‌ها واحد پولی خود را تغییر دهند، بی‌اعتمادی مردم آن کشورها به پول ملی و استفاده آنها از ارزهای خارجی و به‌خصوص دلار آمریکا در معاملات روزمره است. در چنین شرایطی است که دولت کنترلی بر عرضه پول ندارد و اقتصاد آن تابعی از اقدامات بانک‌های مرکزی دیگر کشورها خواهد بود. به همین خاطر دولت‌ها با تغییر واحد پولی و تلاش برای کسب اعتبار مجدد تلاش می‌کنند تا از میزان استفاده از ارزهای خارجی در اقتصاد کشور بکاهند. از دلایل ذکر شده می‌توان پی برد که تصمیم برای حذف صفر از پول کشور می‌تواند تحت‌تأثیر عوامل اقتصادی و سیاسی باشد. اما مزایا و معایب چنین اقدامی چیست؟
مزایا
تغییر واحد پولی از طریق حذف صفر معمولا به بالاتر رفتن کارایی و تسهیل معاملات تجاری کمک می‌کند و حسابداری چه در سطح ملی و چه در سطح بنگاه‌ها را آسان‌تر خواهد کرد. به علاوه استفاده از واحدهای کوچک‌تر پول، حمل‌ونقل آن را آسان‌تر کرده و همچنین زمان مورد نیاز و خطرات آن مانند سرقت را کاهش می‌دهد. همانطور که گفته شد حذف صفر از انتظارات تورمی در میان افراد جامعه می‌کاهد و به اطمینان نسبت به پول ملی می‌افزاید. اگر حذف صفر بعد از اصلاحات اقتصادی و ایجاد ثبات در اقتصاد و به‌طور صحیح اجرا شود، می‌تواند بر کاهش تورم هم تأثیرگذار باشد. همچنین با حذف صفر دولت توان ضرب سکه‌های پرارزش‌تر و البته کاربردی‌تر را دارد.
معایب
خطرات و ایرادهای حذف صفر را می‌توان به 5گروه عمده تقسیم کرد. نخستین ایراد، تأثیر تورمی ناشی از گرد شدن قیمت‌ها رو به بالاست. با حذف صفر قیمت بسیاری از کالاها برای رند شدن افزایش پیدا می‌کند؛ برای مثال اگر کالایی اکنون 15500 واحد باشد، اگر 3صفر از پول ملی کاسته شود تبدیل به 15/5 واحد می‌شود که ممکن است برای راحتی به 16 واحد تبدیل شود. چنین رخدادی در مقیاس کلان فشار تورمی ایجاد خواهد کرد. ایراد دوم هزینه فهرست‌بها (menu cost) است. هزینه فهرست‌بها به هزینه‌های ناشی از تغییر قیمت‌ها برای بنگاه‌های اقتصادی اشاره دارد که مثال بارز آن الزام رستوران‌ها به تغییر فهرست غذاها و بهای آنها و چاپ فهرست بهای جدید است.
در واقع تمام بنگاه‌ها ناچارند قیمت‌های خود را براساس واحد پولی جدید تغییر دهند که این مسئله هزینه زا خواهد بود. همچنین دولت‌ها باید جهت چاپ اسکناس و ضرب سکه‌های جدید و نیز جمع‌آوری و امحای اسکناس و مسکوک از دور خارج شده هزینه زیادی را متحمل شوند. سومین ایراد تأثیرات روانی ناشی از کاهش دستمزدهاست. چنین اثری که ناشی از کاهش ناگهانی دستمزد اسمی است به‌خصوص بر اقشار کم‌درآمد محسوس‌تر خواهد بود. به علاوه تغییرات اساسی مانند حذف صفر در اقتصادهای در حال توسعه ممکن است باعث بی‌اطمینانی به شرایط اقتصادی شود، در این شرایط خطر خروج سرمایه‌ها از کشور و همچنین دست روی دست گذاشتن سرمایه‌گذاران برای مشخص شدن عاقبت طرح وجود دارد. آخرین خطر در مورد حذف صفر که مهم‌ترین آنها هم محسوب می‌شود این است که صفرهای حذف شده بعد از مدتی دوباره بازگردند. اگر چنین اتفاقی رخ دهد نه تنها تمام زحمات و هزینه‌های انجام شده بی‌حاصل خواهد بود بلکه باعث بی‌اعتباری زیادی در سطح بین‌المللی و داخلی خواهد شد.
نتیجه
مرور مطالعات انجام شده توسط صندوق بین‌المللی پول و برخی اقتصاددانان در زمینه نتایج تغییر واحد پولی نشان می‌دهد که اگر حذف صفر در شرایطی انجام شود که اصلاحات اقتصادی نامؤثر بوده یا سیاست‌های ثبات اقتصادی در میانه‌راه قرار دارند، آنگاه نتایج مطلوبی از تغییر واحد پولی به دست نخواهد آمد. به‌همین خاطر است که توصیه می‌شود که اگر حذف صفر بعد از به سرانجام رسیدن برنامه ثبات اقتصادی انجام نمی‌شود حداقل به‌عنوان آخرین مرحله از آن به کار گرفته شود.
بررسی‌ها نشان می‌دهد که زمانی حذف صفر از پول ملی مؤثر واقع خواهد شد که حوزه کلان اقتصاد از ثبات برخوردار باشد، تورم در حال کاهش باشد، نرخ ارز با ثبات باشد، دولت از ولخرجی‌های مالی پرهیز کند و در سطح جامعه اعتماد زیادی نسبت به سیاست‌های دولت وجود داشته باشد. به اعتقاد کارشناسان اگر حذف صفر بتواند با موفقیت به سرانجام برسد آنگاه هزینه‌های جانبی آن مانند چاپ اسکناس جدید از آنجا که هزینه‌هایی موقتی به حساب می‌آیند چندان اهمیتی نخواهند داشت و نگرانی در مورد آنها بی‌مورد خواهد بود.
